چالش های فیلترینگ فضای مجازی، دولت برای پهنای باند پاک هزینه کند - وبلاگ فیسبوکی ها

به گزارش وبلاگ فیسبوکی ها، نشست هفتگی هم افزایی فعالان فضای مجازی با موضوع آنالیز چالش های پالایش فضای مجازی توسط جمعیت توسعه گران فضای مجازی پاک (فمپ) برگزار گردید.

در این نشست فارغ از آنکه پالایش و فیلترینگ فضای مجازی خوب است یا خیر، چالش های اعمال پالایش محتوا و توان فنی کشور در نحوه برخورد با ابزارهای دور زدن فیلترینگ مورد نقد و بررسی نهاده شد.

کارشناسان در این نشست آنلاین به نبود اعمال حاکمیت محتوا در شبکه های اجتماعی، نبود بستر قانونی برای تبلیغات فضای مجازی و نگاه اقتصادی دولت به فروش ترافیک بین الملل و شبکه های اجتماعی خارجی انتقاد کردند و از دولت خواستند که برای تحقق پهنای باند پاک هزینه کند.

شرایط اعمال پالایش در فضای مجازی کشور

در این نشست رسول جلیلی عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی در مورد پالایش پذیری و پالایش ناپذیری فضای مجازی با توجه به گسترش فناوری های نوین ارتباطی توضیح داد و گفت: در دهه های گذشته اعمال حاکمیت فضای مجازی در کشورهای مختلف از طرق ایجابی و سلبی انجام می شد و سلب، ابزاری برای گسترش خدمات داخلی بود که در فضای مجازی با عنوان پالایش یا فیلترینگ شناخته می شود. این ابزار با موضوع اعمال قانون یا خط مشی، محدودیت هایی برای کاربران به همراه داشت اما هم اکنون به دلیل وجود ترافیک رمز شده در کنار ارتباطات بین افراد و گروه ها، ابزارهای گذشته در حوزه پالایش، کاربری مناسب خود را نداشته و این موضوع باعث ایجاد چالش هایی شده است.

وی با اشاره به استفاده از ابزارهای دور زدن فیلترینگ مانند استفاده از VPN توسط بعضی کاربران، درباره شرایط اعمال پالایش در کشور، گفت: در کشور ما در بعضی مواقع از نظر فنی به رغم همه پیشرفت هایی که در ارتباطات نوین به وجود آمده، امکان پالایش وجود دارد و البته در جاهایی نیز این امکان وجود ندارد. اما بهتر است که به جای نام بردن از کلمه پالایش، از اعمال خط مشی استفاده کنیم. برای مثال در یک خط مشی سازمانی در ساعت اداری یک دسترسی آزاد نیست و برعکس، دسترسی به بعضی پایگاه های اطلاعاتی یک سازمان فقط در ساعت اداری آزاد است.

جلیلی با بیان اینکه بخشی از این خط مشی ها در حوزه پالایش فضای مجازی نیز به همین شکل دنبال می شود، ادامه داد: به این معنی که بخشی از خط مشی ها مربوط به اعمال مقررات بوده و تنها بخشی از آن به معنای سلب کردن است. باید گفت که با توجه به اقدامات صنعتی منبعث از دانشگاه ها، امکانات و توانمندی فنی در کشور برای اعمال خط مشی هایی که تصمیم گرفته می شود وجود دارد و درصد آن بالا است اما 100 درصد نیست.

وی اظهار داشت: اگرچه حتماً تکنولوژی هایی وجود دارد که امکان اعمال خط مشی های ما روی آن وجود ندارد اما این درصد و میزان استفاده مردم از آن فناوری ها و پروتکل ها آنقدر پایین است که می توان از آن گذشت. بنابراین در مجموع باید گفت که از نظر توان فنی، امکان اعمال نظام پالایش و فیلترینگ در فضای مجازی کشور وجود دارد. اگرچه بعضی ابزارهای گمنام برای رمزکردن محتوا در این فضا منتشر شده، اما این ابزارها این امکان را به صورت 100 درصد فراهم نمی نماید و در پژوهش های دانشگاهی در کل دنیا نیز کوشش برای فهم جزئیات و کلیات محتوای رمز شده، همچنان مطرح است.

عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی با تاکید بر لزوم در دسترس قراردادن پهنای باند پاک از سوی دولت، گفت: ای کاش مجموعه دولت و وزارت ارتباطات و اپراتورها این امکان را با دقت و صحت برای سازگاری با فناوری های نوین فراهم می کردند. حتی به نظر می رسد بسیاری از خانواده ها حاضر هستند هزینه بیشتری برای داشتن پهنای باند پاک پرداخت نمایند؛ پهنای باندی که مطمئن باشند می توانند فرزندانشان را در این فضا آزاد بگذارند.

جلیلی با اشاره به اینکه سال ها به دنبال این بوده ایم که پهنای باندی به نام پاک داشته باشیم اما تا به امروز محقق نشده است، اضافه نمود: این در حالی است که بعضی کشورها مانند ترکیه برای خانواده ها و فرزندانشان، امکان داشتن پهنای باند متفاوت را فراهم نموده اند. در کشور ما نیز کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات مصوبه ای در این خصوص دارد اما اپراتورها تا به امروز آن را اجرایی نکردند.

وی گفت: ممکن است اپراتورها به دلیل نداشتن توجیه اقتصادی این مصوبه را اجرایی ننموده اند اما در این زمینه وزارت ارتباطات نیز پافشاری ننموده است. این وزارتخانه می توانست با دادن یارانه به اپراتورها، این فضا را شکل دهد. ما معتقدیم که حداقل فرزندانی که هنوز متولد نشده اند و یا به سن تشخیص نرسیده اند حق دارند که از پهنای باند پاک استفاده نمایند. اگرچه که اینترنت پاک تنها برای کودک نیست و ضروری است که در همه سنین اینترنت حلال داشته باشیم.

نسل های مختلف فناوری و چالش فیلترینگ

در این نشست مهدی امیری کارشناس و فعال فضای مجازی نیز با اشاره به چالش هایی که در اعمال پالایش فضای مجازی در کشور وجود دارد، گفت: نسل اول فناوری های ارتباطی مبتنی بر تکنولوژی های خدمتگزار (کلاینت سرور) بود. یعنی یک دسته از اشخاص به عنوان سرویس دهنده، وظیفه فراوری محتوا را داشتند و دسته دیگر، تنها مصرف نماینده محتوا بودند. در این نسل، لایه خدمات پالایش و سالم سازی محتوا، در میانه راه می توانست تعبیه شود و حجم داده تبادل شده هم به اندازه ای بود که قابلیت کنترل به صورت متمرکز وجود داشت. اما به تدریج با گسترش فضای مجازی و تحولات در این عرصه، سایت ها به سمت تعاملی شدن پیش رفتند و کاربر می توانست در زمینه محتوا نظرات خود را نیز ارائه کند.

وی ادامه داد: پس از آن این امکان فراهم شد که مصرف نماینده در کنار فراورینماینده، محتوا را نیز به اشتراک بگذارد و به نوعی کاربر، فراوری نماینده محتوا نیز شد. این تحول در ایران و دنیا سبب شد تا بحث سالم سازی محتوا به سمت کاربر، پیش برود.

امیری گفت: گسترش فناوری و نسل سوم وب که توسعه سوشیال مدیا و رسانه های اجتماعی را در برداشت، علاوه بر سرویس دهنده، کاربر را نیز مسئول فراوری محتوا کرد. به همین دلیل کاربران هم مصرف نماینده و هم فراورینماینده محتوا شدند و در کنار آن، سرعت گسترش و تبادل داده از سطح سنتی فراتر رفت و چالش های رمزنگاری برای رمز ارتباطات بین مبدا و مقصد ایجاد شد؛ به همین دلیل این امکان که ما در میانه راه و در بخش خدمات دسترسی، امکان پالایش محتوا را داشته باشیم، محدود شد.

این کارشناس با اشاره به اینکه در این شرایط سیاست های پالایشی به سمت تصفیه سرویس توسط سرویس دهندگان رفت، ادامه داد: با این وجود نهادهایی که مسئولیت سالم سازی محتوا را برعهده داشتند، حالت بی طرفی سرویس دهنده در قبال محتوا را تغییر داده و سرویس دهندگان، بررسی و پالایش محتوا را بر عهده گرفتند.

وی افزود: در نسل بعدی وب، روینمودهای پالایش بازهم تغییر می یابد. به نحوی که در هر سرویس، ماژول کنترل نماینده محتوا ایجاد می شود؛ ابزاری که هم اکنون نیز خیلی از سرویس ها آن را پیش بینی نموده اند. با این وجود اپلیکیشن ها و سرویس هایی که خارج از ضوابط فعالیت نموده و محتوای مناسب در اختیار کاربرانشان نگذارند، بازارشان را از دست می دهند. ما نیز مطابق با آنچه که در طرح کلان شبکه ملی اطلاعات الزام شده است قاعدتاً باید به سمتی برویم که این ضوابط و حقوق کاربر در محتوای اپلیکیشن ها رعایت شود. البته این رویه در کشورهای دیگر هم غالب است.

امیری گفت: از آنجایی که حجم محتوای تبادل شده در فناوری های نوین ارتباطی به حدی بالا است که امکان اینکه یک ساختار متمرکز شناسایی و ارزیابی محتوا داشته باشیم را نمی دهد، باید به سمت سیستم های توزیع شده ای برویم که بر مبنای مسئولیت سرویس دهنده باشد. در این زمینه اصول حاکم بر قوانین و مقررات کشور به سرویس دهنده ها (داخلی و خارجی) ابلاغ می شود و سرویس دهنده باید خود را به این قوانین و ارزش هایی که جامعه مخاطب طلب می نماید، وفق دهد.

سرویس دهنده در قبال محتوایی که منتشر می نماید مسئولیت دارد

این کارشناس فضای مجازی با تاکید بر اینکه نسل بعدی پیش رو و دغدغه آینده ما از این هم فراتر خواهد رفت، اضافه نمود: در نسل بعدی علاوه بر تمرکز بر درونی شدن خدمات سالم سازی محتوا، روینمودهای تمرکز بر محتوای اثرگذار را هم خواهیم داشت. هم اکنون نیز خیلی از کشورها به این موضوع توجه دارند که امکان بررسی و پالایش چندصد میلیارد محتوایی که در لحظه در حال تبادل است، هزینه بر است. به همین دلیل این موضوع مطرح شده که تمرکز باید بر محتوایی بیشتر باشد که میزان اثرگذاری آن در جامعه دارای وزن بالاتری باشد.

وی با بیان اینکه موضوعاتی مانند صرف نظر از محتوای غیرموثر و نیز بحث طبقه بندی دسترسی، در جوامع مختلف مطرح می شود، افزود: ما نیز باید روی مسئولانه تر کردن رفتار کاربران در فضای مجازی و نیز هوشمندسازی سامانه ها بیشتر متمرکز شویم. در نسل های جدید ارتباطی دیگر کمتر حالت سرویس دهنده و سرویس گیرنده دیده می شود و این طور نخواهد بود که مجموعه ای فقط فراورینماینده محتوا باشد و تعداد کثیری کاربر، این محتوا را مصرف نمایند. بلکه در این فضای جدید، محتوا کاملاً توزیع شده بوده و کاربر نیز باید مسئولیت پذیر باشد.

امیری توضیح داد: در این روش، ضوابط عمومی و قوانین کشور به سرویس دهنده ابلاغ می شود و سرویس دهنده در قبال محتوایی که منتشر می نماید مسئولیت دارد و باید به نحو سلسله مراتبی، این ضوابط را به کاربر منتقل کند. به این معنی که سرویس دهنده در صورت عدم رعایت ضوابط، متحمل هزینه خواهد بود و به همین دلیل کوشش می نماید تا ساختار قواعد و مقررات را به کاربر آموزش دهد و کاربر را با اعمال بعضی اقدامات مانند حذف محتوای نامناسب و یا محدودیت دسترسی، هم راستا کند. برای تبعیت از این الزامات، ارائه امتیاز و درجه به کاربران نیز یکی از راهکارها محسوب می شود.

وی گفت: با این تفاسیر بعضی مسائل فعلی اعمال پالایش در فضای مجازی کشور ما به موضوع انتقال نسل های پالایش محتوا از نسل یک به نسل های 2 و 3 نیز نسل چهارم بازمی شود. در این میان بخشی از این چالش ها با تمرکز حاکمیت بر سیاست های هوشمندانه تر از جمله سیاست های تشویقی و یا مدیریت تقاضا، قابل حل است تا از ایجاد یک نارضایتی جلوگیری شود.

لزوم سطح بندی دسترسی کاربران به محتوا

به گفته این فعال فضای مجازی، اعمال مقررات محدودیت دسترسی و پالایش روی سرویس ها از سوی دولت ها ایجاد هزینه می نماید، به همین دلیل دولت ها شیوه های نوین را برای اعمال فیلترینگ اجرایی می نمایند. به این معنی که کاری به کاربر فراورینماینده محتوا ندارند و اگر محتوای فراوری شده مطابق با ضابطه نباشد، سرویس دهنده آن مجازات می شود. در این صورت سرویس دهنده خلاق و مسئولیت پذیر شده و سعی می نماید کاربر را با ارزش ها و قواعد آشنا نموده و یک آمادگی و وفاق برای استفاده از یک سرویس شکل می گیرد. در این صورت از اعمال هزینه های زائد به دستگاه های نظارتی نیز جلوگیری به عمل می آید.

امیری گفت: در نسل جدید وب، پالایش محتوا دیگر به صورت تک سرویس نبوده و تمام داده ها پردازش و ارزیابی نمی شوند؛ بلکه این پالایش به سمت مبدا سرویس و به صورت کم هزینه تر انجام می شود و ماژول های سالم سازی محتوا به داخل سرویس منتقل می شود. به همین دلیل بیشتر کشورها هم اکنون به سمت انتقال مسئولیت به سرویس دهنده و تمرکز بر کاربران اثرگذار و اینفلوئنسر می فرایند و از سوی دیگر دسترسی کاربران با توجه به سن و به تناسب احتیاجمندی و آسیب پذیری، سطح بندی می شود.

وی با بیان اینکه زمانی که سیستم های پالایش محتوا بالغ می شوند به سمت ایجاد ارزش اضافه نموده می فرایند، تاکید نمود: خدمات سالم سازی و پالایش محتوا باید به یک ارزش تبدیل شود. همانطور که ارزش آب پالایش شده بیشتر از آب تصفیه نشده است و هزینه بیشتری دارد، کاربر فضای مجازی نیز باید بپذیرد که هرچقدر صیانت بالاتری می خواهد ارزش آن بیشتر است و باید آن را از حاکمیت مطالبه کند. ضمن اینکه حاکمیت هم در این زمینه مسئولیت اجتماعی دارد و باید محتوای سالم را به دست افراد برساند.

امیری با تاکید بر اینکه دولت باید برای پهنای باند پاک هزینه کند و محتوای سالم را به کاربر برساند، اضافه نمود: بارها از وزیر ارتباطات درخواست کردیم که بسته اینترنت پاک برای فرزندان ارائه دهد. سوال این است که برای تحصیل مجازی فرزندان با چه اعتمادی سرویس اینترنت را در اختیار آنها قرار دهیم. این مطالبه بسیاری از والدین و کاربران است. باید اپراتورها موظف به تعریف سرویس ویژه بچه ها و نوجوانان و بسته اینترنت شاد برای دانش آموزان باشند تا ضمن اعتماد به فرزندان، بتوان آنها را برای تحصیل در یک محیط امن رها کرد. اپراتورها باید احتیاجمندی کاربر را در نظر بگیرند و تنها به درآمد از فروش پهنای باند، فکر ننمایند.

این کارشناس با اشاره به اینکه با توجه به سرویس های متنوع در فضای مجازی روش های پالایش نیز متنوع شده است و با توجه به نوع آسیب پذیری کاربران، باید سرویس های پالایش دقیق تری ارائه شود، گفت: با توجه به اینکه سرعت انتشار محتوا افزایش یافته، به اولویت بندی سطح دسترسی کاربران احتیاج است تا به تناسب احتیاج کاربران، میزان سالم سازی این فضا نیز افزایش می یابد.

وی با تاکید بر اینکه برای مدیریت محتوا شاهد ارتقا و بلوغ سیستم ها هستیم و باید به سمت مسئولیت پذیر کردن کاربر در استفاده از سرویس هایی که در اختیارش نهاده شده است برویم، افزود: در این فضا، باید بر روینمودهای مبتنی بر تقویت نظارت خانواده ها کار شود تا خانواده نیز مسئولانه تر عمل نموده و در نهایت طرح دسترسی طبقه بندی شده به سرویس ها پیاده سازی شود.

باید به بلوغ سرویس های داخلی برسیم

امیری با اشاره به فعالیت شبکه های اجتماعی خارجی گفت: این شبکه ها هم اکنون یک سری ضوابطی دارند که مطابق با مقررات کشورشان است و ربطی به خدمات گیرندگان ندارد. اما آنچنان به صورت هوشمندانه این پالایش را انجام داده و قوانین و مقررات را توضیح می دهند که کاربر با آنها هم راستا می شود. به نحوی که کاربری که در فضای آن اکوسیستم فعالیت دارد از ضوابط این شبکه، تبعیت می نماید. ما نیز باید این رویکرد را در شبکه اجتماعی بومی به کار ببندیم. این موضوع باعث تغییر رفتار کاربران و مسئولانه تر شدن آنها می شود.

وی در مورد عملکرد مشخص مصادیق محتوای مجرمانه در کشور گفت: سامانه مشخص مصادیق فیلترینگ در کشور از سال 88 تا به امروز بسیار متحول شده است. ابتدا یک سیستم صفر و یک ساده بود. پس از آن به تدریج به سرویس دهنده ها تذکرات لازم را می داد اما هم اکنون این پالایش به سمت کاربر انجام می شود. به این معنی که کاربر می تواند سامانه خود را در internet.ir ثبت کند و سیستم برای وی احترام قائل است و اگر موضوعی باشد قبل از پالایش به وی تذکر می دهد و اگر این محتوا ظرف مدت موثری حذف نشد، مشمول فیلتر می شود.

این کارشناس درباره نحوه فعالیت در سامانه internet.ir گفت: در این سامانه امکانی فراهم شده که کاربران مسئولیت پذیر به عنوان همکار افتخاری، بخشی از سیستم نظارتی باشند. به این معنی که کاربر می تواند در صورت مشاهده محتوای مجرمانه، آن را به صورت ناشناس و بدون ابراز هویت، گزارش کند. این سامانه سرویس کامل تری نیز دارد که ویژه کاربرانی است که عضو سایت می شوند. این کاربران می توانند فهرست ریپورت هایی که اعلام نموده را مشاهده نموده و نتیجه را دریافت می نمایند.

این فعال فضای مجازی توضیح داد: باید به بلوغ سرویس های داخلی برسیم، تا حد امکان فعالیت سرویس های خارجی را که تعهدی برای همکاری ندارند کمرنگ تر نموده و فضای قابل اتکا را برای داخلی ها فراهم کنیم.

وی در پاسخ به این سوال که چرا سرویس دهنده های خارجی با ما همکاری نمی نمایند و در شبکه های اجتماعی امکان اعمال حاکمیت نداریم، گفت: در هر تعامل بین المللی، احتیاجمند دست پر هستیم و نباید نقطه ضعف داشته باشیم. ما باید سرویس رقیب داخلی در مقابل سرویس های خارجی داشته باشیم. برای مثال کشور چین در سیاستی که در حوزه موتور جستجو پیش گرفت، با ایجاد مزیت تعرفه ای و تسهیلات، سرویسی ایجاد کرد که گوگل را به تبعیت از این کشور واداشت. اگرچه ما به دلیل تحریم ها در ارکان قدرتی که روسیه و چین دارند، محدودیت هایی داریم اما قطعاً با وزن خودمان، معیار مطلوبی هستیم و اگر مزیت داخلی داشته باشیم، سرویس دهنده خارجی، ضوابط ما را می پذیرد.

امیری تاکید نمود: ما حتی می توانیم از مزیت ریشه های فرهنگی و ارزشی مشترک با کشورهای همسایه برای پیشبرد اهدافمان در منطقه استفاده کنیم اما اگر برگی برای رو کردن نداشته باشیم و 99 درصد به سرویس های خارجی وابسته باشیم، قطعاً سرویس دهنده خارجی کوششی برای پذیرفتن ضوابط ما نخواهد کرد و پای مذاکره نمی آید. موضوعی که تا به امروز به آن دقت نشده است.

این کارشناس با بیان اینکه حفظ استقلال در حوزه خدمات پایه فضای مجازی، ابزار قدرتی برای مذاکره با سرویس دهنده خارجی است گفت: سرویس های بومی باید در کشور رشد کند و سرویس های خارجی که از هنجارهای کشور ما تبعیت نمی نمایند باید محدود شوند. اینها راه های پالایش این فضا است. سالانه چندین میلیون گوشی وارد کشور ما می شود و سرویس دهنده این گوشی ها، میلیاردها دلار از این تجهیزات سود می برد، اما در قبال کاربران ما مسئولیت پذیر نیست.

کمبود مقررات برای جلوگیری از تبلیغات غیرمجاز در سرویس های خارجی

امیری یکی از مسائل موثر در اعمال حاکمیت بر فضای مجازی را کنترل شریان های اقتصادی بیان کرد و گفت: این یک رویه دنیای است. یوتیوب برای بعضی فراورینمایندگان محتوای داخلی ما که محتوای غیرهنجار ارائه می نمایند، ماهانه 10 هزار یورو هزینه می نماید. درآمدهای کانال های خارجی از تبلیغات داخلی ما بسیار چشم گیر است و ما در این زمینه کمبود مقررات داریم. این در حالی است که بند 7 مصوبه 13 خرداد 96 شورای عالی فضای مجازی در حوزه ساماندهی پیغام رسان ها، برای بحث خدمات و تبلیغات در شبکه های غیرمجاز خارجی محدودیت گذاشته است اما این محدودیت تنها محدود به دستگاه های دولتی است و مقرراتی در این زمینه برای اشخاص عادی نداریم.

وی با بیان اینکه هم اکنون تبلیغات و شریان های اقتصادی باعث جریان فراوری محتوا در شبکه های اجتماعی می شود و جذب کاربر، این چرخه را تکمیل می نماید، گفت: باید شریان اقتصادی برای سرویسی که مقررات کشور را زیرپا می گذارد، مسدود شود و هیچکس حق ارائه تبلیغات و اخذ درآمد از سرویس های خارجی را نداشته باشد. ما داریم روی تکمیل این قانون، کار می کنیم،

امیری گفت: سکوهای داخلی باید از حمایت قانونی و قضایی برخوردار شوند. اگر بستر قانونی فراهم شود، وظیفه سفارش دهنده تبلیغات این خواهد بود که اگر محتوا مغایرت دارد و سرویس دهنده غیرمجاز است، حق ارائه تبلیغات و فعالیت به وی ندهد. این قوانین باید تکمیل شود و با توجه به اینکه مجلس فعلی دغدغه مند به ارزش های کشور و هنجارها است، باید خلاهای قانونی در این زمینه را تکمیل کند.