فلسفه هندوانه خوری اول زمستان چیست؟ - وبلاگ فیسبوکی ها

به گزارش وبلاگ فیسبوکی ها، 30 آذر هر سال شبی برای یلدا دارد که جشن باستانی ایرانیان با چاشنی دورهمی و مهمانی است. در تاریخ معاصر هم هرچه به عقب می رویم ـ لااقل تا دوره قاجار ـ هندوانه، خوراکی مشهور این جشن است. اما فلسفه هندوانه خوری وسط سرما چیست؟

به گزارش گروه سیاسی وبلاگ فیسبوکی ها، درباره هندوانه شب یلدا اول این نکته را بگوییم که همواره برای همه مهیا نبوده است و باید از قبل برایش تهیه و تدارک دیده می شد. معمول این بود که هندوانه شب یلدا را به شیوه ای خاص می کاشتند و پرورش می دادند که بتوان آن را دیرتر برداشت کرد؛ یعنی کوشش می شد میوه هندوانه تا حد ممکن زمانی طولانی تر متصل به ساقه بماند و به طور طبیعی سالم تر بماند. بعد هم هندوانه های بهتر را در میان کاه نگهداری می کردند تا شب یلدا پای سفره شب نشینی برود.

معلوم است در دوره قاجار و حتی پس از آن، این هندوانه عزیزنموده و پُرزحمت برای همه مهیا نبود و نمونه اش اینکه در کتاب خاطرات عین السلطنه که خودش از شاهزادگان قاجاری بود چنین آمده است: هوا پس از برف یکی دو شب سرد کرد... دیشب که شب چله بزرگ است، ایرانی ها معمول دارند هندوانه بخورند، این تهیه را نداشتیم. اتفاقا... [یک نفر]محض گرفتن مبلغی پول و یک خروار غله یک دانه [هندوانه]آورد که ما فال فال نموده به همه چشاندیم تا معمول ترک نشده باشد [رسم معمول اجرا شده باشد].

نکته دیگر اینکه ایرانی ها برای شب یلدا بنا به سنت باستانی، خرید نمی کردند و چنانکه نصرالله حدادی مورخ و تهران شناس معاصر می گوید: هیچ خوراکی از بازار خریداری نمی شد. معمولا همه را زنان خانواده در طول سال جمع آوری می کردند. در شب یلدا مهمان ها نیز با خود خوراکی می آوردند، اما بیشتر میزبان تهیه شب چره [تنقلات شب نشینی]را بر عهده می گرفت... گردو، بادام، تخمه هندوانه، خربزه، مغز هسته زردآلو، کشمش، سنجد، کنجد، توت خشک و بذرک نیز از خوراکی های روی کرسی بود.

هندوانه بخوریم یا کشمش؟

حالا برسیم به هندوانه شب چله و البته نام چله از اینجا می آید: مردم ایران از اول دی تا 10 بهمن را چله بزرگ و از 11 بهمن تا 30 بهمن که 20 روز بود را چله کوچک می دانستند و معتقد بودند پس از آغاز چله بزرگ زمین کم کم آغاز به گرم شدن می نماید و این نوید بزرگی برای آن ها بود که زمستان های سختی را پشت سر می گذاشتند.

برای دانستن فلسفه هندوانه خوری وسط سرما روایت مفصل و دلنشین جعفر شهری از یلدا های دوره قاجار را در کتاب طهران قدیم بخوانیم تا بدانیم کار ایرانی ها هیچ وقت بی حکمت و بی فلسفه نیست؛ پیشاپیش یلدایتان مبارک؛ در تهران فصل ها زودتر از زمان مقرر آغاز می شدند، به این گونه که از ده ـ پانزده روز به عید نوروز مانده بهار و از اواسط تابستان، پاییز و از میانه پاییز، زمستان آغاز می شد و ماه اول سال یعنی برج حمل یا فروردین را ماه گل بران و ماه دوم آن یعنی اردیبهشت را توت پزان و از اول ماه تیر تا پانزدهم مرداد را چله تابستان و از اول ماه دی تا آخر بهمن را چله زمستان می گفتند.

چله هایی که در اولی گرما و در دومی سرما به غایت می رسید و اتمامشان به قرار زیر: که پس از گذشت 35 روز از تابستان می گفتند که باد خنک دزده می زند که شب ها رو به خنکی می گذارد و پس از 45 روز که باد خنک آشکارا می زند که روزهایش هم خنک می گردد و از همین ایام بود که باید به فکر چوب و هیزم و خاکه ذغال زمستان باشند؛ و زمستان که دو چله به نام چله بزرگه و چله کوچکه داشت که چله بزرگ از اول دی تا دهم بهمن بود که زمین نفس دزده کشیده تکِ (حدت) سرما را می شکست و از آن به بعد تا آخر بهمن که چله کوچک بوده، می گفتند کاری که چله بزرگه ننموده چله کوچکه می نماید... و هرگز سرمای چله بزرگه به پای سرمای چله کوچکه نمی رسید و با تمام شدن چله کوچکه هم بود که فقرا می گفتند زمستان تمام شد و روسیاهی به ذغال ماند و غم سرما و عدم استطاعت تهیه خاک ذغال را فراموش می کردند...

و شب اول چله بزرگه یا شب یلدا که بزرگ ترین شب سال بود هر دسته از خویش و اقارب و همسایه شب نشینی گرفته در آن بساط سور و سات از آجیل و شیرینی و میوه مخصوصا هندوانه و انار و خربزه فراهم نموده، دور هم جمع شده به خوش گذرانی و شب زنده داری و گرفن فال حافظ می پرداختند و در این شب بود که می گفتند با خوردنی های سفره شب یلدا، مثل خوراکی های پای سفره هفت سین، طبیعت گرم را می توانند سرد و طبیعت سرد خود را گرم بکنند.

به این صورت که اگر از گرمی مزاج رنج می برند هندوانه و انار و اگر از سردی ناراحت می شوند، توت و کشمش و خرما و مثل آن بخورند.

امروز در تاریخ مناسبت های دیگری هم هست

امروز 30 آذر مصادف با 21 دسامبر میلادی و 16 جمادی الاول هجری قمری در تقویم تاریخ، مناسبت های دیگری هم دارد.

ـ وفات ابوحنیفه دینوری ادیب، منجم و ریاضی دان مسلمان در سال 281 قمری

ـ درگذشت علی عمادالدوله دیلمی از مؤسسین حکومت آل بویه در سال 338 قمری

ـ گروگان گیری وزیران نفت اوپک در جریان نشست اعضای این سازمان در وین اتریش در سال 1975 میلادی

ـ سقوط هواپیمای مسافربری آمریکا بر فراز لاکربی در اسکاتلند در سال 1988 میلادی

ـ درگذشت مرتضی احمدی هنرمند و بازیگر سینما و تلویزیون در سال 1393 شمسی