یک سخنرانی نجومی خوب چه ویژگی هایی دارد؟ - وبلاگ فیسبوکی ها

به گزارش وبلاگ فیسبوکی ها، کسانی که از آسمان شب آگاهی دارند، می توانند با ارائه یک سخنرانی نجومی، دانش و شگفتی های آسمان بالای سر خود را با افراد دیگر هم به اشتراک بگذارند.

بسیاری از افرادی که در حوزه نجوم فعالیت دارند، ازجمله منجمان آماتور، این کار را در موارد متعدد انجام داده اند. از کمپ ها و سواحل گرفته تا قله های کوهستانی و کشتی ها در دریا، عموم مردم همواره مجذوب آنچه آن بالا جای دارد، بوده اند. و اگر شما یک منجم آماتور هستید، ممکن است بخواهید توانایی خود را در به اشتراک گذاشتن دانش خود با دیگران بیازمایید.

با این وصف، یک گپ ستاره ای یا استار تاک دقیقا باید چگونه باشد؟

یکی از مفیدترین روینمودها، که برای ارائه های افلاک نما هم انجام می گردد، به وسیله یکی از مربیان نجوم، فرد سی. هس (Fred C. Hess) که ستاره شناس قدیمی در افلاک نمای هایدن (Hayden Planetarium) نیویورک است، بیان شده است. او تأکید می نماید که یک سخنران هیچ وقت نباید برای مخاطب سخنرانی کند، بلکه باید سعی کند داستانی تعریف کند. برترین داستان نویسان، برترین معلمان را می سازند! اگر بتوانید داستان خوبی بگویید، می توانید توجه گروه را به خود جلب کنید. با مخاطب گپ بزنید!

نصیحت عالی دیگری به وسیله جورج لووی (George Lovi) شده است که برای سال ها ستون شب گردی در آسمان ها (Rambling through the Skies) را در مجله اسکای اند تلسکوپ (Sky & Telescope) می نوشت: به گونه ای که با دو یا چند نفر صحبت می کنید، سخن بگویید. مثل سه دوست در یک میز ناهار؛ هیجان و ذوق و کشف خود را با آن ها به اشتراک بگذارید.

آسمان شب پر از اجرام مختلف آسمانی است که می توان آن ها را به طور قابل درک برای کسانی که ابتدای راه هستند، توصیف کرد تا آگاهی کیهانی آن ها افزایش یابد.

فریب آسمان

با نگاه کردن به آسمان غروب در شب های آرام، می توانید به این نکته اشاره کنید که تمام ستارگانی که می بینیم، خورشیدهای دوردست هستند. از این میان، تقریبا همه چیزهایی که با چشم غیرمسلح ما قابل رؤیت هستند، بزرگ تر، درخشان تر و پرجرم تر از خورشید خودمان هستند. در بعضی موارد، جرم و درخشندگی آن ها به طور فوق العاده ای بیشتر است، مانند دنب (Deneb) یا دم که به زودی بر فراز آسمان شرقی تابستان قرار می گیرد.

دنب گوشه ای از مثلث تابستانی معروف را تعیین می نماید، الگوی ستاره ای که یک صورت فلکی نیست و در واقع از سه ستاره درخشان از سه صورت فلکی مجزا تشکیل شده است. درخشان ترین آن ها نسر واقع (Vega) مایل به آبی در صورت فلکی لیرا (Lybra) است که تقریبا مستقیم بالای سر می درخشد. دورتر به سمت جنوب الطیر (Altair) به رنگ زرد مایل به سفید، در عقاب (Aquila) دیده می گردد و دنب هم پرهای دم قو (Cygnus) یا دجاجه را تعیین می نماید.

در نگاه اول به نظر می رسد که کرکس نشسته (نسر واقع) خیره نماینده ترین ستاره در بین این سه و بیش از سه برابر درخشان تر از دنب است. با این حال، این نمای ظاهری می تواند فریبنده باشد: دنب تقریبا 200000 بار درخشان تر از خورشید است و آن قدر دور است که نور آن حدود 2600 سال طول می کشد تا به ما برسد. در مقابل، وگا فقط 1/5000 دنب درخشندگی دارد و چون حدود 100 برابر از دنب به ما نزدیک تر است،به نظر می رسد که در آسمان بسیار درخشان است.

و هنگامی که در این مورد صحبت می کنید، از ذکر این نکته غافل نشوید که واحد فاصله سال نوری (Light Year) است و خوب تأکید کنید که نشان دهنده فاصله است، نه زمان.

آمارهای ستاره ای، مانند فاصله ها، هرگز در فتنه انگیزی کوتاهی نمی نمایند. وقتی به این واقعیت اشاره می کنید که نور خورشید فقط هشت دقیقه طول می کشد، با سرعت (18 میلیون کیلومتر بر دقیقه) که به ما برسد، فاصله های بزرگ کیهانی فراتر از یک دسته صفر می شوند و به چشم می آیند! و با این حال، ستارگانی که تصاویر آسمانی که ما آن ها را صورت فلکی می نامیم تشکیل می دهند، در مقایسه با میلیاردها ستاره دیگر که کهکشان محلی ما را تشکیل می دهند، صرفا همسایه های ما محسوب می شوند.

ابر غیر طبیعی… این کهکشان راه شیری است

اگر در یک مکان با آسمان واقعا تاریک هستید، کهکشان راه شیری پر زرق وبرق در سراسر آسمان از شمال شرقی به جنوب غربی طاق آسمان را پر خواهد نمود و به ویژه در سمت جنوب بارزتر دیده می گردد. به مخاطبان خود شرح دهید که این نوار نورانی شبح-مانند نتیجه نگاه کردن به نور ترکیبی بخش عمده ای از ستارگان است که متعلق به کهکشان ما هستند.

به این نکته اشاره کنید که هر ستاره ای که چشمان ما می تواند ببیند بخشی از منظومه ستاره ای ماست: خانه ما در کیهان. اما از آنجایی که ما در آن قرار داریم، وقتی به کهکشان راه شیری نگاه می کنیم، امتداد صفحه مسطح کهکشان را که خودمان هم بخشی از آن هستیم، می بینیم. و اگر میزان زیادی غبار و گاز میان ستاره ای که دید ما را نسبت به ستارگان دورتر پنهان می نماید نبود، این نوار حتی درخشان تر هم ظاهر می شد، به ویژه در ناحیه اطراف صورت فلکی قوس (کمان)، که در جهت مرکز کهکشان راه شیری واقع شده است.

این موضوع رویدادی را به یاد می آورد که در ساعات قبل از سپیده دم 17 ژانویه 1994 (27 دی 1372) رخ داد. زمانی که زمین لرزه ای به بزرگی 6.7 ریشتر، دره پرجمعیت سن فرناندو لس آنجلس را لرزاند. زمین لرزه نورثریج که مرکز آن در 32 کیلومتری غرب-شمال غربی مرکز شهر لس آنجلس قرار داشت، سومین زمین لرزه بزرگی بود که در 23 سال گذشته در کالیفرنیا رخ می داد.

این حادثه در ساعت 4:31 صبح به وقت اقیانوس آرام رخ داد و لرزش قدرتمند آن برق منطقه را به طور کامل قطع کرد و باعث شد مردم از خانه های خود فرار نموده و به خیابان های تاریک بروند. بسیاری با نگاه به آسمان، یک ابر نقره ای غول پیکر را تماشاد که بر فراز منطقه شهری لس آنجلس به شکل کمان قرار گرفته بود و باعث سیل تماس های تلفنی با رصدخانه گریفیث (Griffith Observatory) از سوی افرادی شد که ظاهرا از نگاه به آسمان شب پر از ستارگان بی شمار وحشت زده بودند. این اولین مواجهه آن ها با کهکشان راه شیری با تمام شکوه و عظمت بی آلایش آن بود.

این واقعه تفسیر غم انگیزی است، شاید، در خصوص یکی از راه هایی که در آن پیشرفت مانع بهره مندی ما از آسمان شب شده است.

بیان داستان آسمان

در توصیف آسمان کنونی، معرفی صورت های فلکی باستانی و الگوهای ستاره ای، مانند مثلث تابستانی، به عنوان نقاط تماشای آسمانی مفید، همواره مؤثر است. در اینجا می توانید به چند داستان اسطوره ای بسیار غنی و باستانی بپردازید.

برای مثال، صورت فلکی عقرب درست در غرب آسمانی (سمتراست) کمان واقع شده است که یکی از باشکوه ترین صورت های فلکی دایره البروج است، با این حال حیوانی که آن را نشان می دهد یک خزنده است. موجودی که نسبتا کوچک است و به چشم نمی آید اما برای بعضی ترسناک است.

عقرب عضوی از طبقه بندی بندپایان (Arthropoda) است که بزرگ ترین زیرمجموعه قلمرو حیوانات محسوب می گردد. الگوی باشکوه ستارگانی که این عقرب آسمانی را تشکیل می دهند، در واقع نشان دهنده نیش خمیده موجودی ترسناک است که در اسطوره ها عامل مرگ شکارچی (جبار) بود. این دو صورت فلکیT به درستی، در نقاط مخالف آسمان قرار گرفته اند و از عرض های جغرافیایی شمالی هرگز نمی توان آن ها را هم زمان دید.

به مخاطبان خود بگویید، در حالی که مطالعه اساطیر صورت های فلکی بر خلاف تصور رایج، بخشی از علم نجوم نیست، این الگوها هنوز راه مناسبی برای مراجعه افراد حرفه ای به منطقه ها گوناگون آسمان هستند. بعلاوه گوشزد کنید که تا آنجا که به نجوم امروز مربوط می گردد، صورت های فلکی، چیزی بیش از تقسیمات دلخواه در آسمان شناخته نمی شوند، مشابه نحوه تقسیم ناحیه ها و استان ها در خشکی های زمینی.

ماه و سیارات را نباید فراموش کنید

البته که در صورت استفاده از تلسکوپ، ماه توجه بسیاری را به خود جلب خواهد نمود، اما توجه داشته باشید که باید جلسه آسمان شب خود را در برترین دوره های رصدی آن برنامه ریزی کنید، که از حدود تربیع اول (نیم فاز) تا حدود تربیع سوم می باشد. یا چهار روز بعد سپس، هنگام آنالیز خطی که نور و تاریکی را از هم جدا می نماید (به نام نابودگر) است که عوارض سطحی ماه به شدت سایه می اندازند و به صورت برجسته دیده می شوند. در مقابل، یک ماه کامل صاف و یک بعدی به نظر می رسد و تابش خیره نماینده آن شما را مجبور می نماید که تنها پس از چند ثانیه چشمان خود را به سمت دیگری ببرید.

اگر در زمانی از سال رصد عمومی ترتیب داده اید که امکان تماشای عصرگاهی سیارات هست، از آن ها غافل نشوید. حتی اگر در زمانی از سال هستید که سیارات مجذوب کننده منظومه شمسی صبح گاهی هستند و بنابراین برای رصد در شامگاه شرایط مناسبی ندارند، می توانید برنامه گردش بیرون از شهر ترتیب دهید و صبحگاهان دور از آلودگی نوری به تماشای سیاره ها و دیگر اجرام آسمان بپردازید.

برای نمونه سیستم حلقه های معروف زحل و بعلاوه بزرگ ترین قمر آن، تایتان در محدوده هر تلسکوپ با قدرت بزرگ نمایی 30 برابر یا بیشتر قرار می گیرد. برای کسانی که هرگز از تماشا حلقه ها لذت نبرده اند، اولین نمای آن ها معمولا با تعجب هایی مانند به هیچ وجه، عالی است یا حتی این نمی تواند واقعی باشد، درست است؟ همراه است.

مشتری، پادشاه منظومه شمسی هم بسیار درخشان تر از زحل دیده می گردد. یک تلسکوپ خوب، قرص بزرگ خود را نشان می دهد که با نوارهای ابری تاریک منقطع شده و با قمرهای معروف گالیله ای همراه است، که به نام گالیلئو گالیله (Galileo Galilei) نامگذاری شده است، که مشاهدات گسترده ای از آن ها با تلسکوپ ابتدایی خود در سال 1610 انجام داد.

نشانگر آسمان (اما مراقب باشید!)

در نهایت، هنگام اشاره به اجرام مختلف آسمان، بسیاری ترجیح می دهند از نشانگرهای لیزری استفاده نمایند زیرا یک لیزر سبز رنگ با انعکاس از گردوغبار و ذرات معلق در جو، یک پرتو اشاره گر مناسب را فراهم می نماید و به مردم امکان می دهد که صورت های فلکی و اجرام کم نور را ردیابی کند.

احتمالا با یک لیزر 5 میلی واتی مسئله ای ندارید، البته تا زمانی که آن را به سمت هواپیمای عبوری نگیرید. اگر لیزر به سمت هواپیما گرفته گردد و وارد کابین خلبان گردد، این پتانسیل را دارد که خلبانان را کور کند؛ بنابراین هنگام استفاده از آن باید بسیار مراقب باشید.

این خطر تا میزان ای است که هنگامی که رئیس جمهور آمریکا باراک اوباما (Barack Obama) قانون مدرنیزاسیون و اصلاحات اداره هوانوردی فدرال (FAA) را در سال 2012 را امضا کرد، تابش پرتو لیزر به یا در راستا پرواز هواپیماها به عنوان جرم فدرال درنظر گرفته شد.

بعلاوه، لیزر را به سمت چشمان کسی نگیرید. اگر شبکیه چشم آسیب ببیند، ممکن است مسائل جدی ایجاد گردد. نشانگرهای لیزری می توانند بین 1 تا 5 مگاوات انرژی فراوری نمایند که برای آسیب زدن به شبکیه چشم پس از 10 ثانیه کافی است. این می تواند منجر به از دست دادن دائمی بینایی گردد.

یکی دیگر از گزینه های بسیار ایمن تر به جای لیزر، استفاده از چراغ قوه سه سلولی مجهز به لامپ کریپتون (Krypton) است که می تواند یک پرتو روشن (البته وسیع تر) از نور را به سوی آسمان بتاباند.

عکس کاور: کیت روبینز، آلوین درو و مایک ماسیمینو، فضانوردان ناسا مشغول سخنرانی در یک استار پارتی

Credit: Bill Ingalls/NASA

منبع: Space