کلیشه های جنسیتی چیست؟ - وبلاگ فیسبوکی ها

به گزارش وبلاگ فیسبوکی ها، کلیشه های جنسیتی (Gender Stereotypes) به مجموعه ای از باورهای مشترک فرهنگی درباره رفتار، صفات شخصیتی و سایر ویژگی های مردان و زنان می گویند.

پسری همراه پدرش در جاده تصادف می نماید. وقتی او را به بیمارستان می رسانند رئیس بیمارستان بالای سر او آمده و متوجه می شود که مصدوم پسر اوست! چه اتفاقی افتاده؟ پسر که با پدرش در جاده بود! این یک معما نیست اما چرا به شکل یک معما به نظر می آید؟ چون در ذهن بیشتر افراد نقش رئیس بیمارستان یک نقش مردانه است و این کلیشه جنسیتی مانع می شود که بتوان به سرعت در خصوص اینکه رئیس بیمارستان مادر پسر است قضاوت درست کرد. در ادامه به آنالیز کلیشه های جنسیتی و مراحل رشد و تحول نقش جنسیتی در بچه ها می پردازیم.

تعریف کلیشه های جنسیتی

کلیشه یا تفکر قالبی ( stereotype) به ذهنیت از پیش تشکیل شده در افکار جمعی گروه هایی از جامعه اشاره دارد، که ویژگی های خاصی را به تمام اعضای یک گروه دیگر نسبت می دهد و مانع قضاوت و شناخت منطقی افراد نسبت به دیگران می شود. این امر سبب می شود افراد برپایهٔ اطلاعاتی ناچیز و تصورهای کلیشه ای خود که غالبا برگرفته از جامعه و یا رسانه ها است، بدون آنکه شناخت کافی از دیگران داشته باشند، نسبت به آنها قضاوت و پیشداوری نمایند. و کلیشه های جنسیتی (Gender stereotypes)مجموعه ای از کلیشه ها و باورهای مشترک فرهنگی درباره رفتار، صفات شخصیتی و سایر ویژگی های مردان و زنان است.

کلیشه های جنسیتی تا چه حد واقعی هستند؟

پژوهش ها نشان می دهد که حتی در جامعه نوین آمریکایی و حتی در بین دانشجویان دانشگاه این باور وجود دارد که مردان و زنان از لحاظ روانشناختی تفاوت های زیادی با یکدیگر دارند. اما تفاوت واقعی یک تفاوت جنسیتی است که بر اساس داده های آماری حاصل از رفتار یا شخصیت مردان و زنان در واقعیت به دست آمده باشد نه بر اساس کلیشه های ذهنی موجود در فرهنگ های مختلف.

با جمع آوری داده ها در زمینه رفتار و شخصیت واقعی مردان و زنان، معلوم شده است که کلیشه های جنسیتی در بعضی موارد صحت دارند و این تفاوت ها تفاوت های واقعی می باشند و در موارد دیگر معلوم شده است که درست نیستند. مثلا یک کلیشه وجود دارد که مردان پرخاشگرتر از زنان هستند. این کلیشه یک تفاوت واقعی است. از سوی دیگر این کلیشه وجود دارد که زنان کم هوش تر از مردان هستند و پژوهش های واقعی نشان می دهد که چنین چیزی نیست و تفاوت های جنسیتی در بهره هوشی وجود ندارد و این کلیشه نادرست است. تفاوت های جنسیتی واقعی ممکن است از طریق عوامل محیطی، عوامل زیست شناختی یا تعامل بین این دو ایجاد شده باشد.

پژوهش ها نشان می دهد هر قدر ما اطلاعات بیشتری درباره یک شخص به دست می آوریم، جنسیت به خودی خود تاثیر کمتری در برداشت ما از آن شخص می گذارد. ما عموما تحت سلطه کلیشه های جنسیتی نیستیم. این کلیشه ها در اولین برداشت هایی که از شخص داریم از اهمیت بسیاری برخوردار است. کلیشه ها همچنین وقتی که ما درباره غریبه ها یا بعضی از گروه های خاص فکر می کنیم موثر هستند. اما هرقدر ما درباره فرد بیشتر بدانیم، یعنی درباره رفتار و شخصیت واقعی او بیشتر اطلاعات داشته باشیم، در مقایسه با کلیشه ها، این اطلاعات در نظر ما نسبت به آن شخص دارای اهمیت بیشتری می شود.

تفاوت های جنسیتی در برابر تفاوت های فردی

نکته اینجاست که حتی وقتی که تفاوت های جنسیتی متوسط در یک صفت خاص وجود دارد، تقریبا همواره تفاوت های فردی (تفاوت ها از یک زن به زن دیگر و از یک مرد به مرد دیگر) بازهم بیشتر است. اغلب این تفاوت های فردی مهم تر از تفاوت های جنسیتی هستند. در واقع این یافته که زنان نسبت به مردان پرخاشگری کمتری دارند مطمئنا نباید فرد را به این نتیجه گیری برساند که از تمام زنان انتظار داشته باشد که پرخاشگر نباشند.

خطر تاکید زیاد بر تفاوت های جنسیتی این است که ما کم کم فکر خواهیم کرد که مردان و زنان شخصیت های کاملا متفاوتی دارند. اگر چه تفاوت هایی وجود دارد اما آنچه که شاید تحسین برانگیزتر است شباهت ها هستند، حتی در خصوص رفتار پرخاشگرانه تفاوت جنسیتی زیاد نیست.

رابطه کلیشه های جنسیتی با موقعیت

همینطور باید به یاد داشته باشیم که تفاوت های جنسیتی اغلب به موقعیت یا زمینه بستگی دارند. مثلا در خصوص رفتارهای یاری رسان و یاری نماینده، مردان احتمالا بیشتر از زنان در موقعیتی که شامل خطر فردیست یاری می نمایند و رفتار یاری رسان دارند در حالی که زنان احتمالا بیشتر به یاری های مراقبتی از بچه ها می پردازند. بنابراین بی معنی است که به زنان به عنوان جنسی یاری نماینده و به مردان به عنوان جنسی پرخاشگر استناد کنیم. تفاوت جنسیتی که در یک موقعیت دیده می شود ممکن است در موقعیت دیگر مشاهده نشود.

همچنین پژوهش ها نشان داده است که کلیشه های جنسیتی در موقعیت های متفاوت ممکن است تغییر نمایند. برای مثال انتظار از ابرازوجود کردن زنان و مردان در موقعیت های متفاوتی مثل خانه، کار یا ورزش تغییر می نماید و از زنان انتظار خود ابرازی بیشتری در خانه و از مردان در موقعیت های کاری و ورزشی انتظار ابراز وجود بیشتری است.

مراحل رشد و تحول نقش جنسیتی در بچه ها

امروزه خیلی از والدین کوشش تمام کوشش خود را برای آموزش برابری و آزادی نقش جنسیتی به بچه ها به کار می گیرند اما باز هم مشاهده شده که بچه ها همان کلیشه های جنسیتی قدیمی تکراری را که مردم به طور سنتی به آن اعتقاد دارند بیان می نمایند. برای مثال خیلی از بچه ها در سنین مهد کودک انتظار دارند که دکترها و خلبان ها مرد و پروبلاگ فیسبوکی هاا و معلم ها زن باشند.

بر اساس نظریه پلاک سه مرحله در رشد و تحول نقش جنسیتی وجود دارد:

مرحله نخست: در نخستین مرحله رشد و تحول نقش جنسیتی مفاهیم نقش جنسیتی کودک هنوز سازمان نیافته است و کودک ممکن است حتی جنسیت خود را هنوز نشناسد و هنوز یاد نگرفته است که فقط مردان می توانند کارهای خاصی را انجام دهند و یا کارهای دیگر فقط برای زنان در نظر گرفته شده است.

مرحله دوم: در مرحله دوم رشد و تحول نقش جنسی بچه ها کلیشه های جنسیتی را می شناسند و انگیزه بالایی دارند که به عنوان قانون از آنها پیروی نمایند و نیز دیگران را هم وادار به اطاعت از این قوانین می نمایند. این مرحله در کودکی شروع می شود و احتمالا در نوجوانی به اوج خود می رسد یعنی زمانی که میزان تبعیت از نقش جنسی بسیار قوی است.

مرحله سوم: در مرحله سوم رشد و تحول نقش جنسی افراد فراتر از محدودیت های نقش های جنسیتی که توسط جامعه به آنها تحمیل می شود می فرایند. این افراد در پاسخ به نیازها و ارزش های درونی خود دوجنسیتی بودن روانشناختی را در خود پدید می آورند.

بسیاری از بزرگسالان البته هرگز از مرحله دوم به سوی مرحله سوم حرکت نمی نمایند. آنها تمام زندگی خود را با محدودیت های جدی نقش های جنسیتی می گذرانند.

بچه ها به عنوان بخشی از رشد و تحول شناختی خودشان و در کوشش های خود برای درک و شناخت اینکه دنیا چگونه اداره می شود، باید از مرحله ای از محدودیت های نقش جنسیتی عبور نمایند. آنها اساسا باید ابتدا پیش مفهوم های متداول را یاد بگیرند که مثلا فقط مردان می توانند دکتر شوند و فقط زنان می توانند پرستار شوند. سپس آنها یاد می گیرند که برای این قاعده استثنائاتی وجود دارد و اینکه دختران بسیاری هم می توانند دکتر شوند.

والدین هوادار حقوق زنان نباید انتظار داشته باشند که بچه ها آنها بدون طی مرحله دوم و تبعیت از کلیشه های جنسیتی وارد مرحله بعدی شوند. اما می توانند امیدوار باشند که بچه ها آنها خاتمه به مرحله سوم و دو جنسیتی بودن روانشناختی رسیده و فراسوی کلیشه ها و محدودیت ها حرکت خواهند کرد.

برگرفته از کتاب روانشناسی زنان